Door Joke van der Zee 

Heemstede – Wie staat er stil bij de persoon op een straatnaambordje? Je kunt jarenlang in een straat wonen waarvan je eigenlijk niet weet wie het is waarnaar die straat is vernoemd. Dat geldt niet voor de overbekende namen in bijvoorbeeld schilderswijken of staatsliedenbuurten. Iedereen weet wel wie Rembrandt was en een naam als Churchill mag – zeker bij de wat oudere bevolking – geen vraagtekens oproepen. 

Maar er zijn talloze straten vernoemd naar minder bekende mensen, die in hun tijd toch hun sporen verdiend hebben op een bepaald vlak, ambacht of andere reden waardoor zij populair werden. Bij de naam op het straatnaambordje van de Lizzy Ansinghlaan in de Heemsteedse wijk Merlenhove zullen niet direct bellen gaan rinkelen. Er zullen misschien bewoners zijn die het uitgezocht hebben of in een boekje tegenkwamen. Wellicht kunstgeschiedenis gestudeerd hebben of er een hobbymatig mee te maken kregen. Het gros van de aanwonenden weet dat het een schilderes was (zoals het bordje aangeeft) maar dat is dan ook dat. Erg is het niet maar leuk is het wél om erachter te komen wie zij was: Lizzy Ansingh.  

Heeft Lizzy Ansingh iets met Heemstede te maken? Nee. Haar naam maakt onderdeel uit van een grote groep vrouwen die op straatnaambordjes prijken in Merlenhove. In 1982 besluit Gemeente Heemstede dat er een vrouwenwijk mag komen. Merlenhove is de geschikte wijk waar straten en lanen worden genoemd naar vrouwen die naam hebben gemaakt in de (recente) geschiedenis van ons land. Zo mag Lizzy Ansingh zich verheugen in gezelschap van dames als Joke Smit (journalist en politicus), Roosje Vos (feministe en vakbondsleider) en Tante Riek (bekende verzetsstrijder uit Winterswijk). 

Amsterdamse Joffers 
Maria Elisabeth Georgina (Lizzy) Ansingh was een schilderes die vooral bekend werd door haar portretten en stillevens met poppen. Ze kwam ter wereld in Utrecht, op 13 maart 1875 en overleed in Amsterdam, op 14 december 1959. De kunstenares behoorde tot de schildersgroep ‘de Amsterdamse Joffers’. Schilderen zat in haar bloed: ze was de kleindochter van Johann Georg Schwartze en het nichtje van Thérèse Schwartze, beiden kunstschilder. Haar tante moedigde Lizzy aan om te schilderen en bracht haar later in contact met vele schilders als Mondriaan en Breitner. De jonge schilderes woonde zes jaar in bij haar tante. Haar jongere zus Thérèse Peizel-Ansingh, onder de naam Sorella bekend, schilderde ook. Izzy genoot haar opleiding aan de Amsterdamse Rijksakademie van Beeldende Kunsten, in de jaren ’94-’97 van de 20^e eeuw. Aan die academie ontstond een vriendenkring van kunstenaressen onder wie Coba Ritsema en Nelly Bodenheim. Een ‘joffer’ is ook wel een juf of juffer. Het zou nu ietwat denigrerend zijn om vrouwelijke kunstenaars met ‘juffers’ aan te duiden maar in die tijd was het misschien zelfs wel een eervolle naam. In elk geval werd het gezelschap eens vereerd met bezoek van koningin Juliana.  

Het was de kunstcriticus Albert Plasschaert (1874-1941) die in 1912 de term Amsterdamse Joffers opvoerde in een tijdschriftartikel. Lizzy voerde overigens een jarenlange correspondentie met Plasschaert.  

De Joffers hadden het niet makkelijk want vrouwen uit de betere standen werden in die tijd (eind 20^e eeuw, begin 21^e eeuw) niet geacht buitenshuis te werken of geld te verdienen. Het gold zelfs als ongepast om eropuit te trekken om landschappen te schilderen. De leden van de Amsterdamse Joffers waren daarom aangewezen op het atelier en zij muntten dan ook uit in onderwerpen die binnenshuis te vinden waren en maakten stillevens en (zelf)portretten. 

De Familie Kakelbont
Lizzy Ansingh schilderde met olieverf maar maakte ook aquarellen. Ze werd bekend van de keuze om poppen te schilderen en sprookjesachtige taferelen. Er is ook een zelfportret met poppen. Via Google is werk van haar te vinden, daaronder een even onopvallend (een klein paneeltje van 25 bij 17 cm) als opvallend zelfportret; in warme tinten tussen geel, rood en bruin.  

Ze was ook bedreven met de pen; ze schreef twee boeken met gedichten: ‘’n Vruchtenmandje’ (1927) en ‘Tante Tor is jarig’ (1950). De boeken werden geïllustreerd door (Joffer) Nelly Bodenheim. De twee hadden eerder ook al samengewerkt. Bekend van hen is het kinderservies ‘De Familie Kakelbont’, dat zij in 1924 samen ontwierpen voor de Maastrichtse aardewerkproducent Société Céramique. De gedichtjes zijn van Ansingh, de afbeeldingen van Bodenheim.

Lizzy is verder bekend van haar 18^e eeuws Kabinetpoppenhuis, waar ze scènes van schilderde. Ze schafte het ooit aan op een veiling in 1911. Na haar dood kocht Museum Arnhem het aan.  

Kunst van haar is te zien in een aantal musea en galerieën in ons land.  

Beeldje op de zeebodem 
Haar werk leverde een aantal prijzen op, onder meer de Willink van Collenprijs. De schilder Isaac Israels maakte een portret van Lizzy. (1915). Ook haar tante Thérèse maakte vereeuwigde haar. Op enig moment koos zij voor onderwater-voorstellingen. Zo is ‘het verzonken beeldje’ een feeërieke voorstelling van een grote rode vis die bij een beeldje ‘stilhoudt’ dat op de zeebodem bevindt, tussen koraal en schelpen. Het in 1915 tot zinken gebrachte passagierschip Lusitania in de Atlantische Oceaan was de aanleiding voor Lizzy om in de ‘diepzeewereld’ te duiken, figuurlijk gesproken dan. Die fascinatie was echter van korte duur. Later keerde ze terug naar haar poppenfantasieën. De poppenschilderijen waarmee ze bekend zou worden, bevatten soms een moraliserende ondertoon. De zeven hoofdzonden (1914) in het Dordrechts museum is een goed voorbeeld.   

Je zou denken dat deze Lizzy Ansingh in haar tijd beroemd zou zijn, ze schilderde immers ook een statieportret van Juliana, het hangt in Paleis het Loo.  

Bronnen: Wikipedia, schilderijen-site.nl, simonis-buunk.nl, RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis), Librariana.  

Foto: De Lizzy Ansinghlaan. Foto: Bart Jonker.