Tekst en foto’s: Bart Jonker
Bloemendaal/Heemstede – De omgeving waarin we wonen is gezegend met veel groen en dat maakt het juist zo prettig wonen. Binnen een kort tijdsbestek bent u aan het wandelen in bossen als Middenduin, Koningsduin, de Waterleidingduinen, Leyduin of Wandelbos Groenendaal. Wie zijn ogen goed de kost geeft ontdekt veel en leert over het leven in het bos. Enkele zaken die u tegen kunt komen tijdens het wandelen worden hieronder uitgelicht. Sommige flora en fauna zijn eveneens in de tuin waar te nemen.
Varens
Een plant die een bijzondere plaats inneemt in de botanische wereld is toch wel de varen, een typische plantensoort die u regelmatig in het bos aantreft. Wist u dat varens al zo’n 300 miljoen jaar geleden veelvuldig groeiden, getuige de afdrukken van de plant in gevonden fossielen? Soms wel tot 30 meter hoog. Een varen is sowieso uniek, want de plant heeft nooit bloemen en daardoor geen zaad. Een varen plant zich namelijk voort via sporen. Deze sporen worden gevormd in sporendoosjes die zich bevinden aan de onderkant van de geveerde bladeren (vanaf augustus). In de herfst sterft de plant boven de grond af en wordt de productie van de zomer opgeslagen in de wortelstok. In Nederland komen 24 soorten varens voor. Hier in het bos wordt dikwijls de adelaarsvaren (Pteridum aquilinum) aangetroffen. Deze varen doet zijn naam eer aan door de wijd uitgespreide uitgewaaierde groene bladerendekken, die aan een vliegende adelaar doen denken. Deze varen kan tamelijk groot worden in de hoogte (tot wel 3 meter of zelfs hoger) en in de breedte, waardoor die overheersend wordt. Door de agressieve groei neemt deze plant veel ruimte in beslag en verdringt andere planten. Snoeien en inperken zijn daarom noodzakelijk. Vooral nu zijn deze varens in vol ornaat te zien, wel een prachtig gezicht. De plant gedijt goed in loof- en naaldbossen en op veengronden.
De koningsvaren, let op: wettelijk beschermd
Een andere varen die u kunt tegenkomen – hetzij in mindere mate dan de adelaarsvaren – is de gracieuze koningsvaren (Osimundo regalis). Deze varen groeit als een koningskroon de hoogte in, tot wel twee meter hoog of hoger. De koningsvaren kwam vroeger zeer algemeen voor, maar kwam helaas vaak op de composthoop terecht ten behoeve van de orchideeënkweek. Dit heeft ertoe geleid dat deze soort aanzienlijk in aantal is afgenomen. In onze omgeving komt die nog wel hier en daar voor. De koningsvaren wordt beschouwd als bedreigde soort en is wettelijk beschermd, dus niet weghalen als deze in uw tuin groeit.
Libel
Vooral in de nabijheid van water ziet u in deze maand veel libellen vliegen, vaak in verschillende fraaie kleuren. Zoals de eerdergenoemde varens zo’n beetje de oudste planten op deze aarde zijn, geldt voor libellen dat ze een van de oudste insecten zijn. Nederland kent 40 soorten libellen en 20 soorten van de aan deze familie verwante waterjuffers. Libellen zijn echter betere vliegers dan waterjuffers. Libellen zijn ook vaak in de tuin waar te nemen. Ze zijn te zien tijdens de zomermaanden en geduchte jagers. Tijdens hun vlucht jagen ze op kleine insecten. Soms zie je twee libellen aan elkaar vliegen, de zogenaamde ‘tandem’. Dit is een paringsritueel van het mannetje en het wijfje. De eitjes van de libel worden onder water gelegd. Hieruit kruipen de ‘nimfen’, die onder water leven tussen de waterplanten en zeer roofzuchtig zijn. Ze eten van alles, zelfs kikkervisjes. Een nimf is pas volgroeid na een jaar. Ze kruipen dan langs een plantenstengel omhoog en vervellen, waarbij de vleugels verschijnen. Na het drogen vliegen ze als libel weg. Een libel leeft ongeveer een maand.
Gehakkelde aurelia
Deze fraaie gehakkelde aurelia (Polygonia c-album) werd ook in het bos aangetroffen. De gehakkelde aurelia wordt ook wel kommavlinder genoemd, vanwege zijn witte kommavorm aan de onderrand van de vleugel. Opvallend zijn de vrij gekartelde vleugels, waaraan de vlinder zijn naam dankt.
De vlinder is een lid van de schoenlappersfamilie, waartoe onder andere ook de atalanta, de kleine vos, de dagpauwoog en de distelvlinder behoren. Het is nu een algemene vlinder die verspreid over het hele land voorkomt. Dit was echter niet altijd zo. Tot de jaren tachtig van de vorige eeuw werd de soort weinig waargenomen in het noorden en westen van het land, maar sinds die tijd heeft de gehakkelde aurelia zich steeds verder uitgebreid vanuit het zuiden. Het mannetje verdedigt zijn territorium en jaagt andere vlinders weg. Overigens is zijn territorium niet groot, ca. 12 m2.
Wilde lijsterbes (foto boven)
Een opvallende struik met de kenmerkende trosjes van oranje tot rode bessen: de wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia). De wilde lijsterbes behoort tot de rozenfamilie. (Rosaceae). In de voorzomer bloeit de wilde lijsterbes met witte bloempjes. De wilde lijsterbes kan wel een hoogte bereiken van negen meter. De besjes worden graag gegeten door lijsters (vandaar de naam lijsterbes) en andere vogels. Toch zijn de bessen licht giftig, oppassen met kinderen en huisdieren dus.