Op 12 april brachten leden van Probusclub Kennemerland een georganiseerd bezoek aan het Parlement in Den Haag en vond o.a. een rondleiding plaats in de vergaderzalen van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. Tot hun verrassing werd in het gebouw van de Senaat een tot dan onbekend geschilderd portret aangetroffen van raadpensionaris Adriaan Pauw die deze functie tweemaal vervulde, van 1630 tot 1636 en van 1651 tot zijn overlijden in 1653.
Vaak afgebeeld
Adriaan Pauw, die zich in het buitenland veelal liet aanpreken als ‘Heemstede’, is talrijke malen geportretteerd. Bekend zijn de geschilderde portretten van Pauw en zijn tweede echtgenote Anna van Ruytenburch uit 1646 van Gerard ter Borch, eigendom van nazaten Pauw van Wieldrecht en tegenwoordig in bruikleen aanwezig in het Frans Hals Museum. In 1985 waren deze te zien op de Pauw-tentoonstelling in het Oude Slot. Verder is Adriaan Pauw te vinden op diverse schildererijen in musea te Amsterdam, Munster, Londen, Parijs en kasteel Gripsholm (Zweden). Bovendien is Pauw tussen de 17de en 19de eeuw zo’n 40 keer als portret gegraveerd. Een volledige verzameling is aanwezig in de Nationale Bibliotheek van Oostenrijk te Wenen, welke ik vorige maand bezocht. Circa 15 etsen, gravures en litho’s zijn mede dankzij een schenking in 1988 aan de Heemsteedse bibliotheek van voormalig gemeenteraadslid en kunstverzamelaar Geert Hofland, aanwezig in het archief van de Historische Vereniging Heemstede Bennebroek.
Statenzaal van Holland en West-Friesland
Na het overlijden van Pauw is hij opgevolgd door de jonge, geleerde en talentvolle Johan de Witt, die zich zou ontwikkelen tot een staatsman van formaat en in het rampjaar 1672 met zijn broer Cornelis, door dronken lieden van de Haagse schutterij jammerlijk is vermoord. Vergaderingen van de aanvankelijk 17, later 7 gewesten van de Nederlanden werden sinds eind 13de eeuw gehouden in de Ridderzaal, gebouwd onder het bewind van de graven Willem II en Floris V. Daarnaast had de grote zaal een functie voor ontvangsten, als winkelcentrum, o.a. voor verkoop van boeken en vonden hier de trekkingen van de Staatsloterij plaats, zodat men in het verleden ook sprak van de Loterijzaal.
In 1651 gaven Staten van Holland in de periode van het Stadhouderloze Tijdperk opdracht aan bouwmeester Pieter Post (1608-1664) op het Binnenhof een speciale vergaderzaal voor de Staten van het gewest Holland en West-Friesland te ontwerpen. Deze Statenzaal moest de internationale invloed van het gewest uitstralen en de nieuwe machtsverhoudingen aan het Binnenhof weergeven. Post is de architect van onder meer paleis Huis ten Bosch, het stadhuis van Maastricht en de Hervormde Kerk van Bennebroek.
Kunstschilders Andries de Haen en Nicolaes Willingh
In 1655 kwam de ruwbouw gereed waarna nog verscheidene kunstenaars tot 1665 gewerkt hebben aan de versiering van de zaal met plafondschilderingen. Dat waren vooral Andries de Haen (circa 1620 vermoedelijk geboren in Haarlem, overleden voor 1677) en diens zwager Nicolaes Willingh (1642-1682) . Laatstgenoemde verhuisde in 1668 naar Berlijn en Potsdam om in dienst te treden als hofschilder van de keurvorst van Brandenburg Friedrich Wilhelm 1.
Hun beider fraaie plafondschilderingen drukken Hollands glorie in de Gouden Eeuw uit via verbeelding van de volkeren waarmee de Republiek banden onderhield: Fransen, Spanjaarden, Turken, Perzen, Polen, Russen, Duitsers, Italianen en Engelsen. Twee prachtige schoorsteenpartijen geven bovendien schilderingen weer met voorstellingen van ‘De Vrede en de Oorlog’, vervaardigd door Adriaen Hanneman die de Godin van de Vrede voor zijn rekening nam en Jan Lievens die de Oorlogsgod Mars in volle wapenrusting uitbeeldde. Daarnaast zijn door De Haen en Willingh vanaf de houten rondingen de portretten van 7 raadpensionarissen in medaillons geschilderd, te weten Paulus Buys, Johan van Oldenbarnevelt, Andries de Wit, Anthony Duyck, Jacob Cats, Adriaan Pauw en Johan de Witt. Opmerkelijk is dat door de gidsen en in de bestaande literatuur enkel de meest bekende: staatslieden Johan van Oldenbarnevelt en Johan de Witt genoemd worden. Een enkele keer ook Jacob Cats, die overigens meer als volksdichter dan als politicus bekend bleef. Adriaan Pauw is afgebeeld met de ketting en wapen in de orde van Sint Michiel, die hij in 1621 tijdens een audiëntie had ontvangen van de Franse koning Lodewijk XIII.
Sinds 1849 wordt de monumentale Statenzaal gebruikt als vergaderplaats van de Senaat. In de ruimte hangt tevens een groot formaat schilderij van koning Willem II ten voeten uit, vervaardigd door Jan Adam Kruseman. De vorst schonk het aan de Eerste Kamer toen er aan de bemoeienis van Willem II met de Senaat een eind was gekomen als gevolg van de grondwet van Thorbecke uit 1848.
Adriaan Pauw heeft zijn portret in de Statenzaal niet meer gezien. Hij overleed 21 februari 1653 op 68-jarige leeftijd aan een beroerte in zijn Haagse residentie, middenin de Eerste Engelse Oorlog die voor Nederland slecht verliep. Een eredienst had eind februari plaats in de Nieuwe Kerk te
’s-Gravenhage, waarna het stoffelijk overschot per koets is vervoerd naar Heemstede om op 1 maart in de grafkelder onder het koor in aanwezigheid van zijn familie te worden begraven.
Hans Krol